پرسش :

تفسیر «بکم فتح اللَّه و بکم یختم و بکم ینزّل الغیث ...» در زیارت جامعه کبیره چیست؟

پاسخ :
گفتنی است؛ شرح‌های مختلفی بر زیارت جامعه کبیره – به زبان عربی[1] و فارسی[2] - نوشته شده است که می‌توانید به آنها مراجعه کنید. اما خلاصه پاسخ آنچه در پرسش مطرح شده چنین است:
الف. «بکم فتح الله»: با توجه به تعدادی از روایات می‌تواند دارای معانی زیر باشد:
یک. وجود یا خلافت الهی یا همه خوبی‌ها و خیراتی که بر عالم سرازیر می‌شود به واسطه پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است.
دو. هستی به خاطر آن بزرگواران آفریده شده است؛ زیرا اگر آنها نبودند خداوند آسمان و غیر آن‌را نمی‌آفرید.
سه. شروع، پایان، و تفسیر و توضیح کتاب خدا (قرآن) با پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) او است.
برخی از روایاتی که بر معانی گفته شده دلالت دارند عبارت است از:
1. جابر بن عبد الله انصاری می‌گوید: از رسول خدا(ص) پرسیدم اولین چیزی که خداوند آفرید چه بود؟ رسول خدا(ص) فرمود: «نور پیامبرت ای جابر! سپس از نور او تمام خوبی‌ها را آفرید».[3]
2. در روایت دیگری جابر از پیامبر(ص) نقل کرده است: «نخست چیزى که خدا آفرید نور من بود، و نور على را از آن برگشود، سپس عرش، لوح [محفوظ]، خورشید و روشنى‏ روز، نور دیده‌ها و خرد و شناخت را آفرید».[4]
3. امام صادق(ع) فرمود: «الْحُجَّةُ قَبْلَ الْخَلْقِ وَ مَعَ الْخَلْقِ وَ بَعْدَ الْخَلْقِ»؛[5] حجّت خدا پیش از خلق است و همراه خلق است و پس از خلق است. از عبارت «بعد الخلق» استفاده می‌شود که هستی به حجّت الهی خاتمه می‌یابد.
ب. «بکم یختم»؛ یعنی این‌که دولت و حکومت ائمه اطهار(ع) آخرین دولت و حکومت الهی است و یا مقصود این است که دولت و حکومت متعلق به آنها است و یا آن‌که همان‌گونه که جهان هستی با وجود مقدس آنان آغاز شده، با وجود مقدس آنان نیز پایان می­یابد.
ج. «و بکم ینزل الغیث»: یعنی به سبب دعای اهل بیت(ع) خداوند باران را فرو می‌فرستد.[6]
پی نوشت:
[1]. مانند: کربلایى، جواد بن عباس، الأنوار الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة؛ نظری مؤمن آبادی، علی، الانوارالالهیه(شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره)، نشر کانون پژوهش.
[2]. مانند: جوادی آملی، عبد الله، ادب فنای مقربان(شرح زیارت جامعه کبیره)،
انتشارات اسراء؛ نقوی، محمدتقی، شرح زیارت جامعه کبیره، نشر قائن؛ گنجی، حسین، شرح زیارت جامعه کبیره، نشر طوبای محبت.
[3]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 15، ص 24، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
[4]. همان، ج 54، ص 170.
[5]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، محقق و مصحح: کوچه باغی، محسن بن عباسعلی،‏ ج 1، ص 487، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، 1404ق.
[6]. ر.ک: کربلایى، جواد بن عباس، الأنوار الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة، ج 5، ص 221 – 224، دار الحدیث، قم، بی‌تا.